De unieke ontwikkeling van lateralisatie bij hoogbegaafde kinderen
Hoogbegaafdheid is ondertussen een veelbesproken onderwerp in de psychologie en pedagogiek, met aandacht voor de unieke manier waarop hoogbegaafde kinderen de wereld waarnemen en zich ontwikkelen. Een minder bekend, maar even fascinerend aspect in de ontwikkeling van kinderen is lateralisatie. Het proces waarbij de hersenhelften zich specialiseren in verschillende functies. In dit artikel verkennen we de relatie tussen lateralisatie en hoogbegaafdheid, en de impact hiervan op het leren en de cognitieve ontwikkeling van kinderen.
Wat is lateralisatie?
Lateralisatie verwijst naar de manier waarop de twee hersenhelften (links en rechts) verschillende functies gaan vervullen. Bij de meeste mensen is de linkerhersenhelft verantwoordelijk voor talige en analytische vaardigheden, zoals logisch redeneren en wiskunde, terwijl de rechterhersenhelft meer betrokken is bij creativiteit, ruimtelijk inzicht en emotionele expressie. Deze specialisatie begint al in de vroege kindertijd en gaat gepaard met de ontwikkeling van motorische vaardigheden, zoals voorkeur voor het gebruik van een bepaalde hand (handvoorkeur) en zelfs richtinggevend gedrag (zoals voorkeur voor een bepaalde kant van het lichaam).
Lateralisatie is een dynamisch proces dat zich door de kindertijd heen ontwikkelt. Hoewel het bij de meeste kinderen rond de leeftijd van 5-7 jaar stabiel begint te worden, kunnen we bij hoogbegaafde kinderen een andere ontwikkeling zien.
Hoe verhoudt lateralisatie zich tot hoogbegaafdheid?
Hoogbegaafde kinderen hebben een uniek profiel waarbij de lateralisatie anders kan verlopen dan bij niet-hoogbegaafde kinderen.
1. Sterke bilaterale activiteit
Bij veel hoogbegaafde kinderen zien we een verhoogde activiteit in beide hersenhelften, in plaats van een sterke dominantie van één kant. Deze verhoogde bilaterale activatie kan zorgen voor een meer gelijkmatige verdeling van taken tussen de linker- en rechterhersenhelft, waardoor lateralisatie minder uitgesproken verloopt. In plaats van dat één hersenhelft een dominante rol speelt, blijven beide hersenhelften actief betrokken bij complexe cognitieve taken.
Hoewel dit hoogbegaafde kinderen in staat stelt om creativiteit en analytisch denken tegelijkertijd te gebruiken, kan het er ook voor zorgen dat de hersenen moeite hebben met het ontwikkelen van duidelijke taakverdelingen. Dit kan invloed hebben op bepaalde vaardigheden, zoals motorische coördinatie of het automatiseren van eenvoudige handelingen.
2. Multidimensionaal denken
Lateralisatie speelt een rol in de manier waarop kinderen problemen benaderen. Hoogbegaafde kinderen met minder uitgesproken lateralisatie kunnen een vorm van multidimensionaal denken vertonen, waarbij zij informatie van beide hersenhelften combineren. Dit kan resulteren in innovatieve oplossingen en een grotere flexibiliteit in het oplossen van problemen. Ze kunnen bijvoorbeeld een vraag zowel analytisch als creatief benaderen, wat kan leiden tot originele inzichten en antwoorden die buiten de gebaande paden liggen. Dat laatste is niet altijd handig om te functioneren in ons schoolsysteem, dat analytisch van aard is.
De invloed van lateralisatie op het leren van hoogbegaafde kinderen
Omdat hoogbegaafde kinderen vaak een ander lateralisatieproces doormaken, kan dit gevolgen hebben voor hun leerstijl en de ondersteuning die zij nodig hebben.
1. Creatieve en analytische kracht
Hoogbegaafde kinderen hebben vaak sterke vaardigheden in zowel analytische als creatieve domeinen. Dit kan zich uiten in een voorkeur voor taken die beide aspecten combineren, zoals wetenschappelijke projecten waarbij onderzoek en verbeelding samenkomen. Een kind dat zowel in staat is om snel te rekenen als tegelijkertijd een artistiek talent vertoont, kan een meer geïntegreerde aanpak nodig hebben om zich volledig te kunnen ontplooien.
2. Moeilijkheden met standaard onderwijsprogramma’s
Een mogelijk gevolg van atypische lateralisatie is dat standaardonderwijs, dat vaak gericht is op één type denken (meestal analytisch), niet altijd aansluit bij de behoeften van hoogbegaafde kinderen. Omdat ze beide hersenhelften sterk kunnen gebruiken, hebben zij mogelijk baat bij onderwijs dat zowel creatief als analytisch denken stimuleert.
3. Verminderde handvoorkeur en motorische vaardigheden
Bij sommige hoogbegaafde kinderen is lateralisatie minder uitgesproken in termen van handvoorkeur. Zij kunnen bijvoorbeeld ambidexter (tweehandig) zijn of meer moeite hebben met het ontwikkelen van fijne motorische vaardigheden, zoals handschrift. Dit kan leiden tot frustratie in een schoolomgeving waar motorische precisie (zoals netjes schrijven) van groot belang is, ondanks hun sterke cognitieve vaardigheden.
4. Problemen met focus en concentratie
Hoogbegaafde kinderen die moeite hebben met lateralisatie kunnen ook problemen ondervinden met het richten van hun aandacht op specifieke taken. Omdat hun hersenen moeite hebben met het strikt verdelen van taken tussen de hersenhelften, kunnen ze snel afgeleid raken of moeite hebben om hun focus te behouden.
5. Langere leerprocessen voor automatische taken
Het automatiseren van eenvoudige taken, zoals het leren schrijven, kan meer tijd kosten bij kinderen met een minder goede lateralisatie. Dit komt omdat de hersenen minder efficiënt zijn in het “outsourcen” van taken naar een specifieke hersenhelft, waardoor het automatiseren van handelingen moeilijker is.
Praktische tips voor ouders en leraren
Als ouder of leraar van een hoogbegaafd kind is het belangrijk om bewust te zijn van de mogelijke rol die lateralisatie speelt in hun ontwikkeling en onderwijsbehoeften. Enkele tips om rekening mee te houden zijn:
1. Bied gevarieerde taken aan
Probeer taken aan te bieden die zowel de linker- als rechterhersenhelft stimuleren. Denk bijvoorbeeld aan activiteiten die zowel analytisch denken (zoals puzzels en wiskunde) als creativiteit (zoals tekenen of muziek) stimuleren.
2. Ondersteun multidimensionaal denken
Hoogbegaafde kinderen gedijen vaak bij opdrachten waarbij ze meerdere denkstijlen kunnen combineren. Moedig hen aan om zowel creatieve als logische oplossingen te bedenken voor problemen, en bied ruimte voor innovatie.
3. Begrip voor motorische ontwikkeling
Wanneer een kind motorische uitdagingen ondervindt, zoals problemen met handschrift, wees dan geduldig. Het kan nodig zijn om alternatieve methoden te gebruiken, zoals typen in plaats van schrijven, of extra aandacht te besteden aan fijne motorische vaardigheden.
Lateralisatie is een belangrijk aspect van de hersenontwikkeling dat sterk verweven is met de manier waarop kinderen leren en denken. Bij hoogbegaafde kinderen kan het proces van lateralisatie uniek verlopen, wat kan bijdragen aan hun bijzondere manier van denken en leren. Het is belangrijk voor ouders, leraren en andere betrokkenen om zich bewust te zijn van deze verschillen, zodat ze beter kunnen inspelen op de behoeften en talenten van deze kinderen. Het creëren van een ondersteunende omgeving waarin zowel analytische als creatieve vaardigheden kunnen floreren, is cruciaal voor hun algehele ontwikkeling en welzijn
Annelies ‘Lies’ Thomas, mama van 4 puberende meiden, is kind- en jongerenpsychotherapeut (AIHP) en Talentbegeleider (Novilo). In 2024 werd ze businesspartner van Tania Gevaert bij Samen Slimmer Groeien.
Voordien heeft zij meer dan 10 jaar voor de klas gestaan. Momenteel is ze nog steeds voor enkele uren actief als muziekleerkracht in het DKO.
Lies is deskundige in hoogbegaafdheid en zet zich in de praktijk in voor het begeleiden en coachen van kinderen en jongeren. Voor psychodiagnostiek richt zij zich zowel op kinderen, jongeren alsook op volwassenen. Bij Samen Slimmer Groeien is ze vooral actief op de locaties in Hasselt en Turnhout.
Creativiteit is een rode draad doorheen het pad dat ze tot nu toe bewandeld heeft. Ze heeft een basis als muziekpedagoog.
