Creatively Gifted, ik wou dat ik het 15 jaar geleden had geweten. Onze jongste kreeg de diagnose ADHD, ze vertoonde destijds alle kenmerken dus toen klopte het echt wel. Als deskundige in psycho-educatie en begeleiding bij ADHD merk ik dat zij op vandaag maar deel van de kenmerken meer vertoont. Het lijkt wel of ze eruit is gegroeid, ze heeft wel nog steeds bakken energie en kan emotioneel alle kanten opgaan. Sommige dagen twijfel je niet: het klopt! Op andere dagen… Ze is namelijk een meesteres in het plannen en organiseren, kan uren doorgaan in flow en heel veel balletjes tegelijk in de lucht houden. Hier is dus meer aan de hand, naast de ADHD.
Een aantal jaar geleden was ik op congres in Nederland waar ik James Webb heb gezien en gesproken. Dubbeldiagnoses komen vaak voor bij hoogbegaafde kinderen, soms in bepaalde fasen in hun leven. De kenmerken verdwijnen wat naar de achtergrond, het leervermogen van deze kinderen en jongeren is zo groot dat het in de volwassenheid vaak minder prominent aanwezig is. Deze week verblijf in in de VS en op mijn eerste dag stond een congres gepland, ook daar ging het over ADHD. Het staat dus duidelijk op mijn agenda dezer weken.
ADHD = EFDD (executive functions deficit disorder)
Russell Barkley is deskundige in het onderzoek naar ADHD en Executieve Functies. Hij bracht een aantal rake denkpistes aan, zoals de vraag of we bij ADHD niet eerder moeten spreken over een probleem met de Executieve Functies. Dit hoorde ik graag binnenkomen. Hier volgt een beschrijving van wat dit eigenlijk allemaal betekent.
Het probleem van de executieve functies toont zich op schools vlak bij het plannen en organiseren, bij emotieregulatie, het focussen op de taak en het werktempo. Kinderen met een probleem van de executieve functies vinden het fijn dat extra structuur wordt aangeboden, ze krijgen graag zoveel mogelijk de leerstof aangeleverd en noteren liefst zo weinig mogelijk omdat het hen heel veel moeite kost om verschillende uitvoerende taken (bvb. luisteren, schrijven en nadenken) te combineren. Dit kan zich uiten in frustratiegedrag dat naar buiten wordt getoond, maar evenzeer is het mogelijk dat kinderen hun frustratie aan de binnenkant opkroppen. Deze kinderen vertonen aangepast gedrag in de klas maar worden vaak thuis als uitdagend ervaren.
In combinatie met hogere intellectuele capaciteiten vertaalt dit probleem zich vaak ook in moeite ervaren bij het leren. Doordat de Butler meer tijd nodig heeft om op te starten dan wel door te starten, duurt het langer dan verwacht eer het kind een antwoord kan formuleren – ook bij gekende leerstof. Dit doet vaak twijfelen aan de capaciteiten, en toch is er op dat vlak geen probleem. De belemmering situeert zich enkel op het uitvoerende: het terugvinden van informatie, herinneringen ophalen, vlotheid in het switchen van de aandacht van de ene taak naar de andere, uitvoeren van een opdracht.
Kinderen helpen bij hun executieve functies
Concrete moeilijkheden waar het kind met het probleem van de executieve functies hulp bij kan gebruiken zijn:
-
Plannen: het vooruitplannen verloopt niet steeds vlot. Het probleem van de EF zorgt ervoor dat het kind weinig overzicht kan vasthouden. Het geeft stress omdat de tijd onvoldoende kan ingeschat worden op voorhand. Je kan helpen door zijn contractwerk per dag op te maken in plaats van meerdaagse of zelfs contracten over meerdere weken.
-
Organiseren: taken in volgorde afwerken, het kost veel moeite voor het kind met het probleem van de EF om tijd correct in te schatten en dus ook taken naar waarde te kunnen inschatten. Het ene kind wordt erg zenuwachtig hiervan, het andere laat dit over zich glijden. Beiden kunnen zich uiten in uitstelgedrag. Je kan helpen door in zijn contract de volgorde aan te duiden (laat hem hierin liever niet zelf keuzes maken). Dit kind houdt van duidelijkheid, het geeft hem rust. Het is goed als de leerkracht hierin wat directiever is.
-
Vermoeidheid: het probleem van de EF kost veel energie. Elke dag is een vermoeiende dag, het kost het kind veel inspanning om zich te handhaven ondanks zijn goede of zelfs hoge capaciteiten. Focussen, bij de les blijven, aandacht volhouden en opstarten, het gaat allemaal niet vanzelf. Je kan helpen door te luisteren naar zijn last: hoe ervaart hij het en wat kunnen we er samen aan doen?
-
Werktempo: veel kinderen met het probleem van de EF werken trager dan verwacht. Enerzijds is dit te verklaren in de extra tijd die de EF nodig hebben om de taak te leveren, anderzijds twijfelen ze ook vaak aan zichzelf. Vooral kinderen die 2 keer speciaal zijn (twice exceptional) en dus hoogbegaafd zijn en daarnaast een ontwikkelings- of leerprobleem dan wel –stoornis hebben, vertonen vaak een negatiever zelfbeeld en meer onzekerheid over eigen kunnen. Je kan helpen door zijn taken te dispenseren en hem enkel datgene te laten uitvoeren wat echt nodig is om te oefenen en te verwerken.
Bij hoogbegaafde kinderen wordt vaak gegrepen naar meer zelfstandig leren, naar verdieping en verbreding maar veelal zonder overleg met het kind. Een goede afstemming op de leerbehoeften enerzijds, het bevragen van de leerling anderzijds maken de betrokkenheid beter en doen het welbevinden stijgen.
Dit voorjaar kun je de studiedag Executieve Functies nog meepikken. In het najaar maken we er samen met Ans Ramaut een heuse opleiding van!
