faalangst of succesangst?

Waarom je succes spannend vindt

“Je bent zo slim, je hebt alles in huis!” Het moment waarop je iets goeds doet… en het meteen ook weer bagatelliseert. Of je stelt een project uit tot het laatste moment? Niet omdat je het niet kan, maar omdat ‘iets’ je tegenhoudt.

Voor veel hoogbegaafde volwassenen is het een herkenbare worsteling: Je weet dat je veel in je mars hebt. Je ziet kansen en hebt ideeën, je voelt die innerlijke drang om meer te doen. Maar toch… blijf je steken. Je stelt uit. Of je begint niet. Of je saboteert het nét als het goed begint te gaan.

Uitstelgedrag, gebrek aan motivatie of toch faalangst? 

De buitenwereld ziet vaak alleen ‘uitstelgedrag’, perfectionisme of gebrek aan motivatie. Maar onder de oppervlakte kunnen twee andere factoren spelen: faalangst en succesangst. Dat heeft niks te maken met ‘zwakte’ of ‘te veel denken’. Het heeft te maken met hoe je ooit geleerd hebt om met jezelf en de wereld om je heen om te gaan.

Faalangst is de angst om tekort te schieten, fouten te maken of niet te voldoen aan verwachtingen. Aan die van anderen, maar vooral aan die van jezelf. Voor hoogbegaafde mensen kan faalangst extra venijnig zijn, omdat je vaak het gevoel hebt dat je ‘meer zou moeten kunnen’. Je bent toch slim, dus falen lijkt simpelweg geen optie.
Faalangst is vaak de innerlijke criticus op volle kracht, met als resultaat verlamming, uitstelgedrag of het vermijden van elke risico: “Als ik faal, ben ik niets waard.” “Als ik een fout maak, val ik door de mand.” “Als ik begin, moet het ook perfect zijn.”

Succesangst is de minder bekende, maar minstens zo krachtige tegenhanger. Het is de angst voor wat er gebeurt als het wél lukt. Wat als mensen méér van je gaan verwachten? Wat als je moet blijven presteren op hoog niveau? Wat als succes je zichtbaar maakt – en dus daarmee ook kwetsbaar? Voor hoogbegaafden is succesangst vaak vermomd als bescheidenheid of relativeren. Je downplayt prestaties, stelt je potentieel uit of saboteert het. Niet uit angst voor falen, maar uit angst voor de consequenties van slagen. “Als ik succesvol ben, moet ik dat volhouden.” “Als ik groei, raak ik mensen kwijt.” “Als ik zichtbaar ben, krijg ik kritiek of val ik op.”

Faalangst én succesangst

Wanneer beide, faal- en succesangst, samen optreden wordt het pas echt verwarrend. Je wil vooruit, maar durft niet te falen… èn je durft niet te slagen. Begin je niet, dan voel je schaamte of frustratie. Begin je wel, dan voel je stress, schuld of onzekerheid. Je blijft vaak hangen in denken, analyseren, plannen en dromen. Maar het ‘doen’ blijft uit, je durft niet in actie overgaan.

Hoogbegaafde mensen denken snel, diep en complex. Dat maakt je bewust van risico’s, sociale dynamiek en alles wat ‘zou kunnen misgaan’. Je ziet meer lagen dan anderen. Dat is een kracht, maar het kan ook verlammend zijn. Veel hoogbegaafden hebben bovendien van jongs af aan geleerd om zich aan te passen, niet te veel op te vallen of om zichzelf te overschatten. ‘Doe maar normaal’ werd er gezegd en de hoogbegaafde ging zich aanpassen, zijn emoties verbergen of zijn intelligentie inzetten als overlevingsstrategie. Dit kan, tot op de dag van vandaag, je zelfbeeld beïnvloeden en hoe je omgaat met succes en falen.

Succesangst en faalangst zijn geen teken dat er iets fout is. Het zijn signalen van een innerlijke wijsheid die probeert te beschermen tegen wat kwetsbaar is. Als hoogbegaafde heb je vaak méér interne complexiteit dan de gemiddelde mens. Maar dat betekent ook: meer ruimte voor inzicht, groei en transformatie. Sta jezelf toe om toch te gaan, niet perfect, maar écht.

Wat kun je doen?

Ga op zoek naar wat jouw trigger is en werk in kleine stappen. Zoek gelijkgestemden en praat erover zodat je het jezelf gunt om die sprong wel te wagen. Je mag falen én je mag ook slagen. Je hoeft niemand iets te bewijzen, behalve misschien aan jezelf. En zelfs dat… mag je herzien!