Hoogbegaafdenonderwijs: hoe zal het eruit zien?

Wat zijn de mogelijkheden en wat zijn onze ideeën daaromtrent?

Dit zijn de vragen die wij einde vorig schooljaar binnenkregen vanuit de politiek. Mijn hart maakte een sprongetje, er komt wat in beweging en wij mogen daaraan meedenken!

Collega Bjorn Van Boxtel van Novilo en ik zaten eind februari jongstleden in de onderwijscommissie om onze werkingen voor te stellen en vooral ook om mee te geven wat wij graag zien veranderen in het Vlaamse onderwijs. Bjorn gaf inzicht en overzicht van de Novilo groep in Nederland, ikzelf bracht de stem van de hoogbegaafde leerling.

Het onderwijs in Vlaanderen aan hoogbegaafde leerlingen steekt op vandaag nog te vaak in vanuit het idee dat een hoogbegaafde leerling snel is, veel weet uit zichzelf en vooral gestimuleerd moet worden om zelfredzaam te worden. We brengen deze leerling als het ware naar een kloof die het leerpad voorstelt. Aan de linkerkant is de leerling gegroeid naar dit punt en op een bepaald moment moeten we de sprong wagen, de leersprong. We moedigen deze leerling aan om naar de overkant toe te werken.

Een aantal van deze hoogbegaafde leerlingen komen netjes aan de andere kant, een aantal niet. Die gaan door het dal en komen alsnog boven maar er zijn er ook die we verliezen onder weg. Zij geven op, worden niet meer gezien als hoogbegaafd. We noemen ze ook wel drop-outs. Heel wat hoogbegaafden gaan echter onderpresteren (Rimm, 2004, Gevaert & Desmet, 2016) omdat ze lange tijd weinig tot geen uitdaging ervaren en/of omdat zij dan ook helemaal niet oefenen met de leervaardigheden (Whitley, 2007).

Wat echter typerend is voor ons onderwijs is dat we de leerling (hoogbegaafd of niet) helemaal niet tonen HOE die aan de overkant kan komen. We prijzen wie aan de andere kant komt met goede punten en waardering, maar we geven geen uitleg bij het hoé hiervan. De werkwijze waarop dit kon lukken wordt niet besproken of geanalyseerd. Het inventieve van bepaalde aanpak krijgt geen aandacht. Hoogbegaafden die creatieve oplossingsstrategieën hanteren, worden eerder afgestraft dan beloond. De leerling leert dat het goed is om te slagen, maar oefent te weinig met de weg ernaar toe. En nog minder dat er meerdere wegen naar Rome leiden, die elk hun productiviteit hebben.

Wat hoogbegaafde leerlingen me vertellen

• Ik heb een map met ander lesmateriaal waar ik in mag werken, maar ik krijg hier geen uitleg bij en daarom lukt het mij ook helemaal niet. (Hector, 10j)

• Ze gaven me een grote map met rekenoefeningen. Ik vind dit helemaal niet leuk, als ze me laten kiezen dan verzorg ik nog liever de dieren in de klas. (Julie, 8j)

• Ik ben niet van plan om snel te werken, want dan krijg ik extra oefeningen. Waarom moet ik meer oefeningen maken dan M die naast mij zit? (Emmy, 11j)

• De tafels! Ik was zo blij dat ik dit eindelijk mocht leren. Alleen zit ik er nu mee: alleen en apart aan mijn bankje. (Miro, 7j)

• Een project over cirkels, het leek wel interessant. Op mijn eentje is dit wel niet fijn. (Renauld, 9j)

• Studeren geeft me stress: ik weet niet hoé ik eraan moet beginnen. Het gaat ook helemaal niet vlot! (Viktor, 19j)

• Ik krijg het precies niet in mijn hoofd, den dus herhaal ik elk woord en zin tot ik zeker ben. (Vera, 16j)

• Dit hoef ik niet te kennen, de leerkracht zei dat we het enkel moeten kunnen toepassen. (Xavier, 13j)

Wat kan de overheid bieden in het onderwijs voor hoogbegaafden?

• Meer op maat

• Groeikansen creëren

• Competentie bij de leerling én de leerkracht vergroten

Alle hoogbegaafden als 1 groep zien, doet onrecht aan de eigenheid van elke persoon. Zo verschillend als personen van elkaar zijn, zo zijn er ook vele uitingsvormen in de hoogbegaafdheid. Elk kind blijkt in de praktijk zijn (leer)behoeften te hebben. Natuurlijk is het onmogelijk om in een onderwijscontext van klasgroepen voor elk kind een een 1-op-1 aanpak te voorzien, dat vragen we helemaal niet. Onze voorstellen komen eigenlijk alle leerlingen tegemoet en in het bijzonder de behoeften van de hoogbegaafden.

Insteken op individuele leerbehoeften zet je talenten in kracht en maakt ze zichtbaarder. Gagné benoemde het in zijn model (DMGT, 2008) het verschil tussen gifts (talenten) en talents (competenties of zichtbare talenten zoals Stichting Talentstimuleren het noemt).

Als loopbaanbegeleider kreeg ik mee in mijn opleiding dat het werken vanuit je talenten veel energie oplevert, enkel vanuit je competenties insteken kost je alleen maar energie. Het doel is dus dat we hoogbegaafden benaderen vanuit hun talent en hen hierin helpen groeien. Dat talent kan op vele vlakken liggen, wij beperken deze aanpak dan ook niet tot cognitief begaafden maar zien het graag breder. In mijn boek Hoogbegaafd Opvoeden in de praktijk (Gevaert, 2017) beschrijf ik verschillende uitingsvormen van hoogbegaafdheid om jou als ouder en leerkracht ook voor te tonen hoe deze kinderen elk vanuit hun talent jouw leeraanpak nodig hebben.

Wat kan beter?

• Meer op maat

Een flexibelere aanpak die goed wordt afgestemd op de leerbehoeften opdat we ook deze hoogbegaafde leerlingen in de leerzone krijgen. Een kind leert pas als die uitgedaagd wordt in de zone van naaste ontwikkeling. Soms is het wat zoeken en moeten we in kaart brengen waar het hoogbegaafde kind zich bevindt, maar het loont de moeite waard om dit te gaan bepalen.

Passend onderwijs is die aanpak die een kind stimuleert om te groeien én dit onder begeleiding te kunnen doen. De juiste (leer)doelen maken het geheel af (Roberts & Inman, 2007; Schrover, 2015).

• Groeikansen creëren

Groeien willen we allemaal, alleen is het voor de hoogbegaafde leerling van te lang teveel van hetzelfde en blijft het allemaal weinig uitdagend. Daardoor gaan heel wat van deze leerlingen onderpresteren (Gevaert & Desmet, 2016). Het is een belangrijk aandachtspunt om ook voor deze kinderen een stimulerende leeromgeving te creëren waarbinnen groei mogelijk wordt.

Daarmee bedoelen we dat er niet te snel moet afgerekend worden, niet elke hoogbegaafde leerling toont zijn begaafdheid op leervlak meteen. Of toonde het een tijd, in de kleuterklas bvb, maar na een poos niet meer. Laat ons kinderen groeikansen bieden en hen ook zo de kans geven om de tijd zijn werk te laten doen én dit met de juiste begeleiding.

• Competentie bij de leerling én de leerkracht vergroten

Bij schooloverleg komt vaak naar voren dat de leerkracht zich ongerust maakt over het kennis- en vaardigheden niveau van de leerling. Ik hoor vaak dat uitdagende oefeningen niet het juiste effect hebben: de leerling pakt het niet. Het kan zijn dat de leerling zichzelf niet competent voelt en dus niet durft zelfsturend aan de slag te gaan met het aanbod. Ook vertellen leerkrachten me dat ze niet zo zeker zijn van hun aanpak als ze afwijken van het vooropgestelde: hoe weet je zekerder dat deze leerling ook echt leert wat die moet kennen straks?

Luisterend naar leerling, leerkracht en de ouders leiden wij hieruit af dat leerkrachten hier wel wat steun en begeleiding bij kunnen gebruiken. Allen zijn vragende partij naar hulp hierbij in de vorm van opleiding, begeleiding en concreet toepasbare tips en tools.

Ons voorstel

De deskundigheid in hoogbegaafdheid breder aanbieden en vooral ook toegankelijker maken voor leerkrachten, ouders en hun kinderen. Wij zien graag dat geïnteresseerden vlotter toegang krijgen tot opleiding, studiedagen en dergelijke. Dat zij naast dit aanbod ook ruimte en tijd krijgen om dit te verwerken, te implementeren en door te zetten. Nog vaak hangen heel mooie initiatieven af van de goodwill van de context. We zien harde werkers die na een aantal jaren afhaken omdat zij te weinig steun ervaren. De weinige uren die zij hiervoor ter beschikking krijgen is bedroevend weinig, heel wat meer tijd komt uit hun eigen vrije tijd.

Daarbij blijft het opleidingsaandeel vaak beperkt (door tijdsgebrek, tekort aan middelen en/of andere keuzes om deze in te zetten). De doorgroei via intervisie en verdieping ontbreekt nog te vaak.

Kan dit ingebed worden in een meer doorgedreven aanpak en visie aub?

Talentontwikkeling is een recht van elk kind, daarnaast heeft elk kind zijn talenten. Wij zien dit breed. In onze droom die we graag waarmaken in de komende jaren, zien wij kinderen hun talenten ontdekken en ontplooien. Ze komen weg van onderpresteren, durven krachtige keuzes maken vanuit interesses en competentie. Ze worden begeleid in hun leerproces en krijgen passend onderwijs op maat. Ze groeien op tot zelfstandig lerende jongeren en jongvolwassenen, maar krijgen voldoende tijd om deze groei ook te vervolmaken.

Op vandaag zijn mooie modellen in de praktijk te vinden, waaronder Total School Cluster Grouping (Gentry, 2012). Een model waar ook in België reeds mee gewerkt wordt. Kinderen krijgen de mogelijkheid om op niveau te werken voor elk vak. Groepen zijn niet elitair en bieden kinderen de kans om met heel wisselende subgroepjes om te gaan. Een mooi voorbeeld, we hoeven het warme water niet uit te vinden als wetenschappelijke onderzoekers dit voor ons hebben gedaan.

Laat ons de handen in elkaar slaan, de hoofden bijeen steken

en de toekomst van morgen vandaag vorm geven!